Монгол дахь докторын сургалтыг шинэчлэн төсөөлөх нь

 

Ирээдүйг бүтээх шинэ гарц

Дээд боловсролын хамгийн дээд түвшин болох докторын зэрэг хамгаалах сургалт нь шинжлэх ухааны салбарт шинэ мэдлэг бий болгох, тухайн орны оюуны нөөц, инновацын суурийг бүрдүүлэх гол хөшүүрэг билээ. Монгол Улсад докторын сургалт олон жилийн турш уламжлалт хэлбэрээр хэрэгжиж ирсэн боловч 21-р зууны хурдацтай хөгжиж буй нийгэм, технологийн өөрчлөлтийн өмнө улам бүр сорилттой тулгарч байна. Иймд "Reimagining PhD in Mongolia" буюу докторын сургалтыг шинэчлэн төсөөлөх зайлшгүй шаардлага үүсээд байна.

Энэхүү нийтлэлээр бид докторын сургалтын өнөөгийн нөхцөл байдал, тулгамдаж буй асуудлууд, шинэчлэлийн боломж, олон улсын чиг хандлага, шийдлийн хувилбаруудыг танилцуулан, Монголд хэрэгжүүлж болох бодит алхмуудыг санал болгох болно. 

1. Монгол дахь докторын сургалтын өнөөгийн байдал

• Уламжлалт бүтэц: Ихэнх их, дээд сургуулиудад докторын сургалт 3-4 жилийн хугацаанд, судалгааны ажлаар төвлөрсөн хэлбэрээр явагддаг.

• Судалгааны нөөцийн хомсдол: Санхүүжилт бага, лаборатори, дата сан, эрдэм шинжилгээний сэтгүүлд хандах боломж хязгаарлагдмал.

• Удирдагч багшийн хэт ачаалал: Олон докторант удирддаг ч цаг зав, мэргэшсэн байдал хангалтгүй.

• Олон улсын хамтын ажиллагаа сул: Гадаад түншлэл, солилцооны хөтөлбөр, хамтарсан судалгаа хангалтгүй.

2. Яагаад докторын сургалтыг шинэчлэн төсөөлөх хэрэгтэй вэ?

• Шинжлэх ухааны шинэчлэл: Хурдтай хөгжиж буй салбаруудад (AI, дата шинжилгээ, уур амьсгалын өөрчлөлт гэх мэт) шинэ сэтгэлгээ, мэдлэг шаардлагатай.

• Инновац ба эдийн засгийн өсөлт: Судалгаанд суурилсан бизнес, стартап, технологи нь улс орны хөгжлийн гол хөшүүрэг.

• Оюутны нийгмийн хэрэгцээ өөрчлөгдөж байна: Олон чиглэл, олон хэлбэрийн суралцах орчин, уян хатан байдал чухал.

3. Шийдэл ба боломжууд

3.1 Reimagining PhD сургалтын бүтэц

• Интердисциплинар хөтөлбөр: Хоёр болон түүнээс дээш салбар хослуулсан докторын хөтөлбөр (жишээ нь: Хиймэл оюун + Хууль).

• Мэргэжлийн ур чадвар хослуулсан сургалт: Судалгааны аргачлал, бичгийн ур чадвар, дата анализ, төсөл бичих чадвар зэргийг хөтөлбөрт тусгах.

• Уян хатан хэлбэр: Цагийн сургалт, онлайн оролцоо, гибрид загвар.

3.2 Судалгааны санхүүжилтийн шинэчлэл

• Тэтгэлэг, грантын системийг боловсронгуй болгох

• Бизнес, хувийн хэвшилтэй хамтарсан судалгааг дэмжих

• "Doctoral School" хэлбэрийн төвлөрсөн байгууллага үүсгэх

3.3 Удирдагч багшийн мэргэжлийн дэмжлэг

• Удирдагчийн сургалт, ёс зүйн код боловсруулж мөрдүүлэх

• 1:1 менторшипийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх

• Багшийн судалгааны ачааллыг бууруулах

3.4 Хамтын ажиллагаа ба олон улсын интеграци

• Давхар диплом олгох хамтарсан хөтөлбөрүүд (Joint/Double PhD)

• Гадаад багш, судлаач урьж ажиллуулах хөтөлбөр

• Олон улсын сэтгүүлд нийтлэхэд дэмжлэг үзүүлэх

4. Олон улсын чиг хандлагаас суралцах нь

• Европын Докторын Шинэчлэл (EURODOC): Сургалтын чанар, хөдөлмөрийн зах зээлд нийцтэй байдал.

• Australian PhD Futures: Ажлын байранд суурилсан PhD (Industry PhD).

• MIT & Stanford Models: Инновац төвтэй, стартап дэмжих хөтөлбөрүүд.

5. Судалгаанд суурилсан хөгжлийн загвар

5.1 Үр дүнд суурилсан үнэлгээ:

• Эрдэм шинжилгээний өгүүллийн чанар

• Судалгааны нөлөөллийн индекс

• Олон нийтэд хүртээмжтэй оролцоо (science communication)

5.2 Нийгэмд үр өгөөжтэй судалгаа:

• Бодлогын судалгаа, шийдвэр гаргахад нөлөөлөх

• Орон нутагт тулгуурласан судалгааны төсөл

6. Уншигчдын түгээмэл асуултад хариулах нь

• Докторын зэрэг хамгаалахад дунджаар хэдэн жил шаардагдах вэ?

  Хуучин тогтолцоонд 4 жил байв. Reimagined PhD загварт уян хатан, хөтөлбөрөөс хамаарч 3-5 жил.

• Судалгааны санхүүжилт хангалтгүй бол яах вэ?

  Грант, тэтгэлэг, хамтарсан судалгааны гэрээ, crowdfunding ашиглах боломжтой.

• Ажлынхаа хажуугаар докторын зэрэг хамгаалж болох уу?

  Тийм. Уян хатан, онлайн болон hybrid загвар энэ боломжийг олгодог.

• Ямар сэдэв хамгийн эрэлттэй байна вэ?

  Хиймэл оюун ухаан, уур амьсгалын өөрчлөлт, эрүүл мэндийн дата, боловсролын шинэчлэл гэх мэт.

Reimagining PhD in Mongolia буюу Монгол дахь докторын сургалтыг шинэчлэн төсөөлөх нь зөвхөн дээд боловсролын чанарыг сайжруулах бус, улс орны ирээдүйн оюуны үнэт баялгийг бүтээх үйл явц юм. Техник технологийн эрин үед Монголын докторын боловсрол нь олон улсын чиг хандлага, зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн, судалгаа-үйл ажиллагаа хосолсон, үр өгөөжтэй, нээлттэй систем болох шаардлагатай байна. Энэ бол шинэ үеийн эрдэмтдийг бэлтгэх үндэс, Монголын ирээдүйг бүтээх түлхүүр юм.